Czy jedliście dziś śniadanie?
Jeśli tak to dobrze – to bardzo ważny posiłek. 🙂
Połknięty pokarm wpadł do żołądka, a potem został przesunięty do jelita. Właśnie tam działają na niego enzymy trawienne, które pomagają nam przyswoić to, co ważne dla naszego organizmu.
Zapamiętaj informacje umieszczone w ramkach.
Zachęcam jednak do przeczytania całego wpisu – powinno Ci to zająć około 5-6 minut.
To jednak nie wszystko – w jelicie dzieje się znacznie więcej.
Żyje tam kilkaset albo nawet kilka tysięcy szczepów różnych drobnoustrojów, niezbędnych dla naszego życia. Budują naszą odporność, zapobiegają namnażaniu szkodliwych mikroorganizmów, wytwarzają ważne substancje, których niedobór może wpływać na rozwój alergii, chorób autoimmunologicznych, otyłości czy nawet depresji.
Łącznie tworzą tak zwaną mikrobiotę.
W naszych jelitach żyje kilka tysięcy szczepów drobnoustrojów.
Są niezbędne do życia i wielokierunkowo wspierają pracę naszego organizmu.
Nagle... bum... wpada antybiotyk 💊
Pewnie ma za zadanie zabić jakieś chorobotwórcze bakterie. Niestety niszczy także te, które są pomocne. W ich miejscu rozwijają się różne nowe patogeny, a nasz organizm zaczyna funkcjonować po prostu gorzej. 😟
To właśnie dlatego, kiedy kupujesz w aptece antybiotyki, zazwyczaj zostanie Ci też zaproponowany probiotyk. Czy jednak zawsze będzie idealnym rozwiązaniem? Jaki probiotyk będzie najlepszy i najbardziej skuteczny? W jakich jeszcze sytuacjach może być przydatny?
Wyszukałem sporo artykułów, doniesień naukowych i wytycznych na ten temat i niestety nadal pozostawiają one wiele wątpliwości. Spróbujmy jednak choć trochę to wszystko uporządkować.
Czym są probiotyki?
Probiotyki to żywe mikroorganizmy – najczęściej bakterie albo drożdże, które mają pozytywnie wpływać na nasze zdrowie.
Znajdziemy je w wielu suplementach diety, a także w produktach żywnościowych. Gdy wpisałem nazwę najpopularniejszej bakterii probiotycznej w wyszukiwarce suplementów znalazłem… 16 397 różnych preparatów.
Czy popularność probiotyków wynika z ich skuteczności? A może to jednak przede wszystkim wpływ promocji i reklamy? Probiotykom przypisywano bardzo wiele różnych właściwości. Problem polega jednak na tym, że niewiele z nich udało się udowodnić.
Probiotyki to wg definicji żywe drobnoustroje, które podane w odpowiedniej ilości wywierają korzystny wpływ na zdrowie gospodarza
Czy probiotyki mają udowodnioną skuteczność?
Istnieje stosunkowo niewiele wiarygodnych dowodów na skuteczność probiotyków.
Wiele doniesień jest opartych o badania o niskiej jakości.
Tu mamy dość duży problem. Z jednej strony istnieje mnóstwo doniesień naukowych dotyczących działania probiotyków na nasz organizm. Badano ich wpływ na rozwój różnych chorób, o czym informacje często powielane są w reklamach i na opakowaniach suplementów. Podobno mamy się po nich czuć lepiej, być szczuplejsi, mieć lepiej uregulowany metabolizm, obniżyć poziom cukru, lepiej myśleć… Podobno…
Niestety jakość wielu z tych badań bardzo często jest niska i są mało wiarygodne. Niektóre prowadzono na niewielkich grupach ochotników, niektóre dotyczyły tylko zwierząt albo były po prostu źle zaplanowane.
Oczywiście istnieją badania dobrej jakości, ale nawet w ich przypadku może być ciężko uzyskać jakąś powtarzalność. Czyli na przykład w jednym badaniu wykazano korzystny wpływ przyjmowania probiotyku na biegunkę, ale inne tego nie potwierdziło.
To dlatego towarzystwa naukowe, wydające rekomendacje dotyczące probiotyków, najczęściej umieszczają dopisek, że zalecenie jest “słabe”, albo że jakość danych jest “niska” lub “bardzo niska”.
Czy probiotyki zastąpią nieprawidłową florę jelitową?
Prawidłowa flora jelitowa jest tak bogata i różnorodna, że żaden probiotyk nie będzie w stanie jej zastąpić.
Z pewnością nie. Nasza mikrobiota jelitowa to kilka tysięcy szczepów różnych drobnoustrojów. Jeden, czy nawet kilkanaście mikrobów z kapsułki, nie zastąpią tak dużej różnorodności.
Zbudowanie prawidłowej flory jelitowej, np. po antybiotykoterapii, wymaga czasu, dobrych nawyków żywieniowych i ogólnie zdrowego trybu życia. Korzystny wpływ ma nawet regularna aktywność fizyczna.
W niektórych badaniach wykazano nawet, że podawanie probiotyków może opóźniać regenerację własnej flory jelitowej. Jaki to ma wpływ na nasze zdrowie? Tak naprawdę trudno powiedzieć. Na pewno jednak własna, fizjologiczna flora jelitowa to znacznie więcej niż nawet najlepszy probiotyk.
Lek czy suplement diety?
Olbrzymia większość preparatów zawierających probiotyki to suplementy diety. Tylko nieliczne mają status leku, czyli gwarantują spełnienie rygorystycznych kryteriów kontroli i jakości.
To nie znaczy, że pozostałe są na pewno złe. Zarejestrowanie leku jest trudniejsze, bardziej kosztowne i trwa dużo dłużej niż wprowadzenie na rynek suplementu diety i wiele firm rezygnuje z takiej procedury. Są jednak wśród nich takie, które pilnują jakości swoich suplementów i starają się prowadzić badania nad ich skutecznością i bezpieczeństwem. Niestety nie jest to powszechnym standardem dlatego w razie konieczności lepiej sięgać po probiotyki sprawdzonych producentów i stosować takie, które mają udowodnione działanie w konkretnym wskazaniu.
W jakich sytuacjach można sięgnąć po probiotyk? Jaki będzie najlepszy?
Mimo wątpliwości, o których pisałem powyżej, istnieje kilka sytuacji, w których często myślimy o probiotykach. Omówmy kilka z nich.
Antybiotykoterapia
Większości z nas przyjmowanie antybiotyku kojarzy się z ryzykiem biegunki. Jedna seria antybiotyku potrafi zaburzyć skład naszej mikrobioty nawet na dłużej niż rok.
Dotyczy to szczególnie antybiotyków o szerokim zakresie działania, które tak naprawdę powinny być stosowane wyjątkowo. Zgodnie z aktualnymi zaleceniami, w przypadku konieczności przyjmowania antybiotyków – zwłaszcza tych z grupy ryzyka – można rozważyć stosowanie probiotyku. To zalecenie nadal poparte jest badaniami o średniej jakości, ale wydaje się, że odpowiednie probiotyki mogą zmniejszać ryzyko wystąpienia biegunki. Najlepiej przebadane w tym wskazaniu są szczepy S. boulardii i L. rhamnosus GG (LGG).
Pamiętaj, że jedyną naprawdę skuteczną metodą zapobiegania biegunce antybiotykowej jest… ograniczenie częstości antybiotykoterapii.
Kolka niemowlęca
Kolka to objaw, który spędza sen z powiek wielu rodziców. Naukowcy próbują udowodnić, że probiotyki mogą jej zapobiegać, ale tych dowodów jest na razie niewiele.
Jeśli jednak Twoje dziecko bardzo się męczy z powodu kolki, możesz spróbować podać probiotyk zawierający L. reuteri DSM 17 938 albo B. lactis BB‑12
Warto zaznaczyć, że zaobserwowano ich skuteczność tylko w przypadku niemowląt karmionych piersią. Nie ma też zaleceń, aby podawać je profilaktycznie.
Ostra biegunka
Jeszcze kilka lat temu w leczeniu biegunki bardzo często stosowano probiotyki. Po wnikliwej analizie dużej ilości badań naukowcy doszli jednak do wniosku, że… takie postępowanie ma wątpliwą skuteczność.
Istnieją rekomendacje, mówiące, że można rozważyć podawanie niektórych probiotyków (najczęściej LGG albo S. boulardii), ale to nadal sugestie a nie twarde zalecenia. Trochę na zasadzie “jak masz biegunkę to możesz spróbować”.
Zespół jelita drażliwego
Jeśli chorujesz na IBS to z pewnością wiesz, że objawy tej choroby nie są groźne, ale potrafią być uciążliwe. W dodatku często trudno jest na nie znaleźć skuteczne rozwiązanie.
Istnieją badania dowodzące, że niektóre probiotyki, np. L. plantarum albo S. cerevisiae mogą łagodzić objawy IBS, ale nadal nie ma jednomyślnych wytycznych dotyczących ich zastosowania.
Jeśli jednak występują u Ciebie dolegliwości związane z IBS możesz spróbować zastosować wymienione probiotyki przez kilka tygodni i odstawić jeśli nie przyniosą żadnej poprawy
Zaparcia, otyłość, cukrzyca, alergia, Hashimoto i inne...
Niestety. Mimo wielu nadziei nie udało się udowodnić korzystnego wpływu probiotyków na wymienione choroby, a także na wiele innych.
Być może w reklamach namawiających do kupowania probiotyków zobaczysz hasła zachęcające do zastosowania ich w przeróżnych dolegliwościach, ale w większości przypadków nie będzie to miało poparcia w badaniach naukowych.
Poważne medyczne towarzystwa naukowe w ogóle nie zalecają przyjmowania probiotyków „profilaktycznie”. Najlepsza flora jelitowa to ta, która jest własna, nabyta w naturalny sposób, a nie dostarczona w kapsułkach.
Antybiotykoterapia, kolka niemowlęca, biegunka, IBS to choroby, w których można rozważyć stosowanie probiotyku.
W żadnej z tych sytuacji probiotyki nie są niezbędne, ale czasami mogą okazać się pomocne.
Przyjmowanie profilaktyczne probiotyków u zdrowych osób w większości przypadków nie ma sensu.
Czy probiotyki są bezpieczne?
Probiotyki powszechnie uchodzą za substancje bezpieczne i dla większości osób rzeczywiście takie są.
Nie są jednak preparatami zupełnie niegroźnymi. Mogą okazać się szkodliwe np. u pacjentów z niedoborami odporności i osób w ciężkim stanie klinicznym.
O probiotykach można by napisać znacznie więcej. Są bohaterami bardzo wielu reklam, artykułów, wykładów czy doniesień naukowych. Niestety mimo tej popularności wciąż brakuje dowodów na ich skuteczność.
Jeśli uważasz, że probiotyki są Tobie potrzebne spróbuj zastosować się do opisanych wyżej rad. Pamiętaj jednak, że nie jest to lekarstwo na wszystkie dolegliwości, a zalety probiotyków mogą być wyolbrzymiane w zalewających nas reklamach.
Krzysztof Targowski
Bibliografia:
Szajewska H., Canani R.B., Domellöf M. i wsp., Probiotyki w leczeniu chorób przewodu pokarmowego u dzieci. Aktualne (2022) stanowisko ESPGHAN (dostęp: 01.06.2025) https://www.mp.pl/pediatria/artykuly-wytyczne/wytyczne/315596,probiotyki-w-leczeniu-chorob-przewodu-pokarmowego-u-dzieci-aktualne-2022-stanowisko-espghan (dostęp dla zalogowanych osób związanych zawodowo z ochroną zdrowia).
Szajewska H.,W jakich wskazaniach i które szczepy probiotyków można stosować w świetle aktualnych badań? (dostęp: 01.06.2025) https://www.termedia.pl/Czasopismo/-98/pdf-28959-10?filename=Rola%20lekarza.pdf
Gromny I., Dysbioza jelitowa po kuracji antybiotykowej (dostęp: 01.06.2025) https://www.gastroenterologia-forum.pl/artykul/dysbioza-jelitowa-po-kuracji-antybiotykowej
Wojteczek J., Probiotyki: im dalej w las, tym ciemniej…, (dostęp 01.06.2025), https://zdrowie.pap.pl/byc-zdrowym/probiotyki-im-dalej-w-las-tym-ciemniej
Szajewska H., Czy i które preparaty probiotyczne dostępne w Polsce są skuteczne w leczeniu kolki niemowlęcej?, (dostęp 01.06.2025), https://www.mp.pl/pytania/pediatria/najnowsze-pytania/366185,czy-i-ktore-preparaty-probiotyczne-dostepne-w-polsce-sa-skuteczne-w-leczeniu-kolki-niemowlecej
Ten tekst jest w 100% autorski i w jego powstaniu nie miała udziału AI
